فضاسازی در رمان‌ها و فیلم‌های تخیلی،فانتزی، آخرالزمانی و حتی با موضوع دنیاهای موازی، نیاز به ساختاری وهم آلود و پرابهام دارد. فضاهایی خالی، متروک و دلهره آور. به چنین فضاهایی ، "فضای لیمینال" می‌گویند. توضیح این مفهوم برای نوشته‌های آتی در حوزه دنیاهای موازی و رمان‌ها و فیلم‌های این حوزه می‌تواند بسیار مفید باشد.

فضاهای لیمینال (Liminal Spaces)

در زیبایی شناسی اینترنتی[1]، فضاهای لیمینال مکان های خالی یا متروکه ای هستند که وهم آلود، رهاشده و اغلب سورئال به نظر می رسند. فضاهایی برزخی که به مراحل یک انتقال اختصاص دارد و آستانه‌ای را مشخص می‌کند. به عبارت دیگر یک موقعیت انتقالی از آنچه که هست، به آنچه که در آینده خواهد بود. این یک شکاف است و می‌تواند فیزیکی (مانند درگاه)، احساسی (مانند طلاق) یا استعاری (مثل یک تصمیم) باشد. کریستن فرانکلین[2]، کارشناس ذهنیت نیویورکی، مربی تحول آفرینی که به طور منظم با ورزشکاران حرفه ای کار می کند، می گوید: « این جایی است که یک چیز به پایان می رسد و چیز دیگری در شرف شروع است، اما شما هنوز کاملاً به آنجا نرسیده اید، شما در فاصله بین این دو قرار دارید.» بخش دشوار این موقعیت آن است که با حجم زیادی از ناشناخته‌ها حمایت می‌شود و معمولا افراد این وضعیت را دوست ندارند.[3]

تحقیقات مجله Environmental Psychology نشان داده است که فضاهای لیمینال ممکن است ترسناک یا عجیب به نظر برسند زیرا در دره ای عجیب از معماری و مکان های فیزیکی قرار می گیرند. مقاله‌ای از Pulse: The Journal of Science and Culture نیز این وهم‌انگیز بودن را به مکان‌های آشنایی نسبت داده است که بافتی را که معمولا از آن ها مشاهده کردیم و یا به یاد داریم، ندارند. به عبارت دیگر یک فرد به موقعیتی در زمینه ای متفاوت با آنچه که انتظار دارد نگاه کند مثل راهرو خالی یک هتل. تصاویر لیمینال مکان‌ها (مانند راه پله ها، جاده ها، راهروها، یا هتل ها) را به طرز نگران کننده ای خالی از مردم نشان می دهد. زیبایی شناسی این تصاویر به ایجاد و انتقال حالات وهم آلود، سوررئال، نوستالژی، یا غمگینی و پاسخ های آن باز می‌گردد. مثلا تصویر یک مدرسه یا زمین بازی خالی، ممکن است با از بین بردن زمینه مورد انتظارش (یعنی حضور کودکان) باعث ناراحتی شود. مارک فیشر[4] این «شکست حضور» را یکی از نشانه‌های تجربه زیبایی‌شناختی وهم‌انگیز می‌دانست.[5]

تحقیقات الکساندر دیل[6] و مایکل لوئیس[7] از دانشگاه کاردیف[8] ماهیت ناراحت کننده فضاهای لیمینال را به پدیده "دره وهمی"[9] یا "دره غیرعادی"نسبت داده است. این اصطلاح معمولاً برای انسان‌نماهایی به کار می‌رود که شباهت نادرست آن‌ها به انسان باعث ایجاد احساس ناراحتی می‌شود و برای اولین بار توسط ماساهیرو موری[10]، رباتیک گرای ژاپنی در مقاله ای که در سال 1970 منتشر شد، ابداع و توصیف گردید. موری در کار خود، خاطرنشان کرد: به نظر می رسد ربات های او در صورت داشتن ظاهری انسانی جذاب تر هستند. در حقیقیت طبق بررسی ها، نشان داده شده بود مردم هم ربات های او را هرچه انسانی تر به نظر می رسید جذاب تر می دانستند، اما این فقط تا حد معینی جواب داد. وقتی ربات ها نزدیک به نظر می رسند اما کاملاً انسانی نیستند، افراد احساس ناراحتی یا حتی انزجار می کنند. پس از رسیدن به دره غیر عادی، مردم احساس ناآرامی، آشفتگی و گاهی ترس می‌کنند. موری در مقاله اصلی خود در مورد این موضوع توضیح داد: “من متوجه شده ام که، در هنگام صعود به سمت هدف انسانی ساختن ربات ها، علاقه ما به آن ها افزایش می یابد تا زمانی که به دره ای برسیم، که من آن را "دره غیر عادی" می‌نامم.” [11]

در این مورد، مکان‌های فیزیکی که آشنا به نظر می‌رسند، اما به‌طور نامحسوس از واقعیت منحرف می‌شوند، حس وهم‌آمیزی را در فضاهای لیمینال ایجاد می‌کنند.

این فضا سازی در سال 2019 پس از انتشار پستی در 4chan[12] که فضایی محدود به نام Backrooms را در یک "داستان دلهره‌آور"[13] به تصویر می‌کشید، محبوبیت پیدا کرد. از آن زمان، تصاویر فضایی در سراسر اینترنت، از جمله در Reddit، Twitter و TikTok ارسال شده است.

بصیرت 1403/4/26

فایل PDF (( اینجا ))

1-Internet Aesthetics

2- Kirsten Franklin

3- https://www.forbes.com

4- Mark Fisher

5- https://en.wikipedia.org

6-Alexander Diel

7-Michael Lewis

8-Cardiff University

9-Uncanny Valley

10- Masahiro Mori

11- https://hamkadeh.com

12- ۴چن (به انگلیسی: 4chan) یک وبگاه انگلیسی زبان برای اشتراک گذاری تصاویر است. این وبگاه در ۱ اکتبر ۲۰۰۳ فعالیت خود را با محتوای اصلی مانگا و انیمه آغاز کرد. مؤسس این سایت کریستوفر موت پول است. تا تاریخ ۲۰۲۲، ۴چن بیش از ۲۲ میلیون بازدید کننده ماهانه منحصر به فرد داشت که حدود نیمی از آنها از ایالات متحده بودند.

۴چن به‌عنوان همتای غیررسمی به زبان انگلیسی برای کانال تصویری ژاپنی فوتبا ایجاد شد که با نام 2chan نیز شناخته می‌شود. اولین تابلوهای آن برای ارسال تصاویر و بحث‌های مرتبط با انیمه ایجاد شد. این سایت به عنوان مرکز خرده فرهنگ اینترنتی توصیف شده‌است و جامعه آن در شکل‌گیری و محبوبیت میم‌های اینترنتی برجسته مانند لول‌کت، ریک‌رول کردن، کمیک‌های خشم، ووجاک‌ها، پپه قورباغه و همچنین جنبش‌های هکتیویستی و سیاسی مانند انانیموس و راست‌گرایی آلترناتیو نقش داشته‌است.

کاربران به صورت ناشناس در ۴چن فعالیت می‌کنند و ارتباط زیادی با فرهنگ اینترنت و اکتیویسم دارند. از جملهٔ آنها می‌توان به پروژه چنولوژی اشاره کرد. گروه‌های ناشناس فعال در این وبگاه بارها مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفتند. گاردین به صورت خلاصه کاربران ۴چن را «دیوانه، کودک،... ، باهوش، مسخره و هشدار دهنده» توصیف می‌کند.

13-Creepypasta